Verslagen & Mededelingen van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal en Letteren

Kromme wegen

Johan Verberckmoes — 2024-11-27

Voorwoord bij het huldenummer voor prof. dr. Marc Van Vaeck bij zijn emeritaat.

De dieren van De Dene

Bart Ramakers — 2024-11-28

Dit artikel pleit voor meer erkenning van het humanistische karakter van de tekstuele bijdragen van Eduard de Dene aan De warachtighe fabulen der dieren (1567).

This article argues for more recognition of the humanist character of the textual contributions by Eduard de Dene to De warachtighe fabulen der dieren (1567).

Een brief van Bredero

Hubert Meeus — 2024-11-28

Abstract Nederlands

In 1610 vraagt Bredero in een opvallend behoedzaam opgestelde brief aan zijn leermeester Francesco Badens toestemming om een schilderij van Sebastiaen Vrancx te kopiëren voor zijn vader. Uit brieven van de Antwerpse kunsthandelaars Goetkint aan hun handelspartner in Spanje valt af te leiden waarom Bredero zijn brief zo heeft geformuleerd.

Abstract English

In 1610, Bredero asks his teacher Francesco Badens for permission to copy a painting by Sebastiaen Vrancx for his father in a remarkably cautious letter. Letters from the Antwerp art dealers Goetkint to their buyer in Spain reveal why Bredero worded his letter this way

‘Hy creyght veel avontueren, die d’lant gaet bekycken’

Bram Caers — 2024-11-28

Abstract NL

De vroegzeventiende-eeuwse Mechelse rederijker Willem de Gortter wijdde enkele gedichten aan plezierreisjes die hij ondernam. Op één van die reisjes bezocht hij het voormalige landgoed van Jan Baptist Houwaert, en dat maakt van deze wandelende dichter de eerste literaire toerist in de Nederlandse literatuurgeschiedenis.

Abstract EN

In the early seventeenth century, the rhetorician Willem de Gortter composed several poems describing leisurely trips he undertook from his hometown, Mechelen. One of those trips led him to the former estate of Jan Baptist Houwaert, making him the first literary tourist in the history of Dutch literature.

De duivel op de kast

Femke Kramer — 2024-11-28

In het Esbatement van vier personagien, gespeeld tijdens het Mechelse Blazoenfeest (1620), liet Hendrick Fayd’herbe zijn acteurs een magische formule uitspreken. Deze bijdrage verkent enkele dimensies van zulk ritueel taalgebruik, uitgaand van de vraag of toeschouwers het denkbaar achtten dat de formule onbedoeld bovennatuurlijke effecten teweeg zou brengen.

In his Esbatement van vier personagien, performed at a rhetoricians’ convention in Mechelen (1620), Hendrick Fayd’herbe had his actors enunciate a magical formula. This contribution explores dimensions of such ritual language, starting from the question of whether spectators might have anticipated unintended supernatural effects after the utterance of the formula.

Constantijn Huygens' Zeeuwse debuut

Ad Leerintveld — 2024-11-28

Samenvatting

Huygens’ correspondentie maakt duidelijk waarom hij met zijn beroemde gedichten Batava Tempe en ‘tCostelijck Mal in 1622 in Middelburg debuteerde. Huygens stuurde ze op zijn verzoek naar Jacob Cats ter opneming in de bloemlezing de Zeeusche Nachtegael (1623). Wegens te veel kopij hiervoor en Huygens’ ongeduld verschenen ze eerder apart.

Abstract

Huygens' correspondence makes it clear why he made his debut in Middelburg in 1622 with his famous poems Batava Tempe and 'tCostelijck Mal. At his request, Huygens sent them to Jacob Cats for inclusion in the anthology Zeeuwsche Nachtegael (1623). Due to too much copy and Huygens' impatience, they previously appeared separately.

Een kapitale kleinigheid: de belastingaanslag van Adriaen van de Venne

Johan Koppenol — 2024-11-28

[zie ook bestand]

Samenvatting

Een belastingaanslag van Adriaen van de Venne uit 1623 werpt nieuw licht op de kunstenaar en zijn activiteiten. Van de Venne hoorde bij de financiële elite, waardoor hij als kunstenaar selectief en onafhankelijk te werk kon gaan.

Abstract

Adriaen van de Venne's tax assessment from 1623 sheds new light on the artist and his activities. Van de Venne belonged to the financial elite and this enabled him to be selective and independent as an artist.

Adriaen van de Vennes Tafereel van de Belacchende Werelt als marketingtool

Edwin Buijsen — 2024-11-28

In 1635 publiceerde de schilder-dichter Adriaen van de Venne (1590-1662) zijn dichtbundel Tafereel van de Belacchende Werelt. Naast literaire ambities kunnen hierbij commerciële overwegingen een rol hebben gespeeld. Voor een schilder met een hoge productie als Van de Venne was dit boek namelijk een geschikt middel om de verkoop van zijn schilderijen te stimuleren.

Het oorkussen van de duivel

Toon Van Houdt — 2024-11-28

In 1646 publiceerde de Antwerpse pastoor Peter Loycx een uitvoerig Latijns traktaat over werk en nietsdoen, Laboris encomium, acediae vituperium. Hoewel zijn arbeidsethiek erg traditioneel van inslag blijkt te zijn, slaagt hij er niettemin in nieuwe accenten in het katholieke discours over arbeid en nietsdoen te leggen. Dat komt vooral tot uiting in de uitbreiding van zijn arbeidsethiek tot een heuse taalethiek: allerlei vormen van immoreel taalgebruik vinden volgens de auteur hun wortel in zondig nietsdoen.

In 1646 the Antwerp priest Peter Loycx published a vast Latin treatise on labor and sloth, Laboris encomium, acediae vituperium. Although his views appear to be rather traditional, the author nonetheless succeeds in introducing some new elements into the Catholic discourse on work and idleness. Most surprising is his shift from work ethic to an ethics of language and speech. In the present article I shall examine this shift in some detail.

Het sleuteltje van het ‘sackhorologie’ van Michaelina Wautier (1614-1689)

Katlijne Van der Stighelen — 2024-11-28

Samenvatting

Michaelina Wautier poseert op haar Zelfportret (ca. 1650) met de attributen van de schilder maar heeft ook een zakhorloge toegevoegd. Dit kleinood was in de 17^de eeuw zeldzaam en kostbaar. In stillevens verschijnt het klokje als een vanitassymbool. De vraag is hoe het in de context van dit zelfportret kan worden geduid.

Abstract

In her self-portrait Michaelina Wautier (c.1650) shows herself to be an accomplished painter. She poses with the attributes of a painter, but has added a pocket watch. This was a precious object in the 17th century. In contemporary still lifes, the watch appears as a vanitas symbol. The question is how to interpret Wautier's accessory.

'Wat kan ick beter doen…?' Over de inleidende strofen van Jeremias de Deckers Goede Vrydag (1651)

Ton van Strien — 2024-11-28

Jeremias de Deckers Goede Vrydag ofte het lyden onses Heeren Jesu Christi is vanaf de eerste uitgave in 1651 herkend als een meesterwerk. Tijdens De Deckers leven is het driemaal herdrukt, en tot in de twintigste eeuw nog zesmaal, nog afgezien van school- en studieuitgaven, waarvan die van Buitendijk (1958, 1978) de voornaamste is. In 1990 publiceerde Jan Konst zijn klassiek geworden studie over de retorische technieken waarmee in Goede Vrydag de emoties van de lezers worden bespeeld. Ook nu is het gedicht niet vergeten (Joosten 2015, 2020). In deze bijdrage sta ik stil bij de vijf korte strofen waarmee Goede Vrydag wordt ingeleid. Op bedrieglijk onnadrukkelijke wijze presenteert De Decker zich hier als een ambitieus dichter, die zijn lezers misschien wel meer wil geven dan iemand ooit gelukt is.

‘Men vint geneught en groot vermaeck, oock even in een kleyne saeck’

Gitte Vertommen — 2024-11-28

Deze case study bespreekt een pictura uit Jacob Cats’ Hof-gedachten (1655), die verschijnt als schilderij aan de muur in een prent uit zijn Dood-kiste voor de levendige (1655). Wat op het eerste gezicht een detail lijkt, blijkt een intertekstuele verwijzing te zijn die zorgt voor een nieuwe, ironiserende betekenislaag.

Borssesnijders sonder mes

Pascal Calu — 2024-11-28

De Cluchte vanden Stouten Boer en den Geveijnsden Auditeur van Cornelis De Bie werd lang verloren gewaand, maar is nu teruggevonden in een convoluut dat ook een handschriftversie van De Verloren Sone bevat. In de klucht komen typische genre-elementen samen met aspecten die gelinkt kunnen worden aan De Bies achtergrond.

Zwaan-kleef-aan

Lieke van Deinsen — 2024-11-28

In 1712 vervaardigde de jonge graveur Jacob Folkema een portretgravure van de populaire journalist-dichter Jan van Gijzen te maken. Door middel van visuele verwijzingen ving de graveur twee ogenschijnlijk tegenstrijdige drijfveren achter Van Gijsens schrijverschap in één beeld: het streven naar symbolisch en economisch kapitaal.

Toekomstdromen voor nieuwe generaties

Feike Dietz — 2024-11-28

In de Gentse St. Nicolaes almanach (1798) kreeg tekst- en beeldmateriaal uit Swildens’ Vaderlandsch A-B Boek voor de Nederlandsche Jeugd (1781) een nieuwe betekenis dankzij subtiele visuele en tekstuele aanpassingen: waar Swildens streefde naar eendracht en revolutie in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, reflecteert zijn materiaal in de nieuwe context van de kinderalmanak het ideaal van een Nederland waarin noordelijke en zuidelijke provincies verenigd zijn.

Oog voor detail

Lotte Jensen — 2024-11-28

In ‘Het mierennest’ (1813) bekritiseert Hendrik Tollens op indirecte wijze de Franse keizer Napoleon Bonaparte. Hij sloot daarmee aan bij een rijke literaire traditie, waarin de mier werd ingezet om het publiek een morele spiegel voor te houden: van de Griekse fabeldichter Aesopus tot aan Jacob Cats en Jan Luyken.

Doop en omdoping in Aardenburg (1817) van Petronella Moens

Kornee van der Haven — 2024-11-28

Samenvatting

In de roman Aardenburg (1817) van Petronella Moens wordt een fictionele door Nederlandse kolonisten bevolkte plaats in Zuid-Amerika omgedoopt tot ‘Aardenburg’, de naam van het stadje in Zeeuws-Vlaanderen waar de auteur opgroeide. Die lokale context klinkt ook door in de religieuze inhoud van de roman en dan met name in het motief van de volwassenendoop.

Abstract

In the novel Aardenburg (1817) by Petronella Moens, a fictional place populated by Dutch colonists in South America is renamed ‘Aardenburg’, after the small town in Zeeland-Flanders where the author grew up. This local context also resonates in the religious content of the novel, particularly in the motif of adult baptism.

Maatwerk

Nelleke Moser — 2024-11-28

De Amsterdamse kleermaker Gerardus Johannes Joha (1827-1904) maakte halverwege de negentiende eeuw een handgeschreven bundel waarin hij gedrukte emblemen tekstueel en visueel bewerkt en veelbetekenende ‘details’ weglaat. Met deze toe-eigening plaatst hij zich op verrassende wijze in een langere traditie die eerder beschreven is door Marc van Vaeck en anderen.

‘Plotseling zie ik mijn graf.’ Henri van Straten illustreert Kaas van Willem Elsschot

Pieter Verstraeten — 2024-11-28

De vierde druk van Willem Elsschots korte roman Kaas, uit 1944, verscheen met een nieuw bandontwerp van de Antwerpse grafische kunstenaar Henri van Straten. De lino stelt het hoofdpersonage Laarmans voor, omgeven door allerlei objecten en figuren uit de roman. Dit artikel ‘leest’ deze illustratie als een gelaagde commentaar op en interpretatie van de roman, waarbij de tegenstelling tussen realisme en symboliek, tussen de materiële werkelijkheid en de quasi-religieuze confrontatie met de dood centraal staat.

The fourth edition of Elsschot's short novel Cheese, from 1944, was published with a new cover design by the Antwerp graphic artist Henri van Straten. The lino represents the main character Laarmans, surrounded by all kinds of objects and figures from the novel. The present article 'reads' this illustration as a layered commentary on and interpretation of the novel, that plays with the contrast between realism and symbolism, between material reality and the quasi-religious confrontation with death.

Het Bloote Woort en ’t Embleem

Linde De Potter — 2024-11-28

In 1977 publiceert Hugo Claus De vluchtende Atalanta. In dit bibliofiele boek herneemt Claus zeven gravures uit het alchemistische emblemenboek Atalanta Fugiens (1617) van Michael Maier en hij schrijft er een surrealistisch verhaal bij. Dit artikel laat zien hoe die afbeeldingen niet louter als ornamenten fungeren maar als een motor voor Claus’ speelse schrijven en als een betekenisvol onderdeel voor de interpretatie van het werk.

In 1977, Hugo Claus publishes De vluchtende Atalanta. This bibliophile edition presents a surrealistic story along seven emblems selected from the alchemist emblem book Atalanta Fugiens (1617) by Michael Maier. This article demonstrates how the images function as a driving force behind the author’s playful writing and as a meaningful part for the interpretation of the work.

Enten op het werk van Marc Van Vaeck

Els Stronks — 2024-11-28

Onderzoek naar de emblematiek heeft zich altijd gekenmerkt voor aandacht voor het detail, en Marc Van Vaecks dissertatie uit 1990 over Adriaen van de Vennes Tafereel van de Belacchende Werelt is daarvan een voorbeeld dat zich niet laat overtreffen. Eerder dan een poging tot overtreffing of zelfs maar imitatie, is deze bijdrage daarom een poging van het detail naar de grote lijnen te kijken, om te laten zien hoe het detailwerk voortleeft en voorgezet kan worden door jongere generaties.