Reculer pour mieux sauter: de bronnenproblematiek en de literaire eigenheid van de Middelnederlandse Helias

Samenvatting

Verschillende onderzoekers hebben zich gebogen over de vraag of de vroegzestiende-eeuwse druk Helias, Ridder metter Swane teruggaat op de Franse Genealogie avecques les Gestes of de Engelse Knight of the Swanne. Deze bijdrage betrekt de gehele zestiende-eeuwse gedrukte overlevering van de Franse en Engelse versies in de beschouwing en laat zien dat de Nederlandse druk meestal met het Frans, soms met het Engels correspondeert. Aan de hand van enkele voorbeelden wordt duidelijk gemaakt dat het filologisch gezien niet mogelijk is om de vraag naar de herkomst van Helias definitief te beantwoorden. Wel blijkt de laatste, in 1990 door Franssen ontwikkelde visie dat Helias teruggaat op het Engels op zwakkere fundamenten te berusten dan de oudere hypothese dat de roman teruggrijpt op een Franse bron (eventueel met gebruikmaking van een Engelse editie). Aangezien de Engelse en Franse drukken van het verhaal zeer sterk op elkaar lijken, is het – ook zonder dat we kunnen vaststellen wat de brontaal is – mogelijk om enkele bijzonderheden van de Middelnederlandse vertaling in beeld te brengen.

Abstract

Several researchers have dealt with the question whether the early sixteenth-century edition of Helias, Ridder metter Swane, goes back to the French Genealogie avecques les Gestes or the English Knight of the Swanne. This contribution takes the complete sixteenth-century printed transmission of the French and English versions into account and demonstrates that the Dutch edition mostly corresponds with the French and in some cases with the English edition. On the basis of several examples it is shown that it is philologically impossible to conclusively answer the question of the source of Helias. Yet it becomes clear that the most recent view, put forward by Franssen in 1990, that Helias goes back to the English, rests on weaker grounds than the older hypothesis that the romance is based on a French source (possibly with the use of an English edition). Since the English and French editions of the story are very similar, it is – even without knowing the language of the source – possible to shed light on some particularities of the Middle Dutch translation.