Batavia van Hendrik Conscience, de eerste Vlaamse koloniale roman

Samenvatting

Abstract

De tweehonderdste verjaardag van Hendrik Conscience op 3 december 2012 werd in mineur gevierd. De schrijver is uit de belangstelling verdwenen en zijn werk kan alleen nog boeien als het gelezen wordt als spiegel van de tijdsgeest. Dat geldt zeker voor de roman Batavia (1858) die als de eerste Vlaamse koloniale roman kan worden bestempeld. De roman verscheen tijdens het bewind van Leopold I, die een vijftigtal pogingen ondernam om een koloniale bezitting te verwerven. Batavia handelt over de aanvangsperiode van de Nederlandse aanwezigheid in Oost-Indië en is een sentimenteel liefdesverhaal dat zich afspeelt aan het begin van de zeventiende eeuw in de nabijheid van Jakarta, waar de Nederlanders een handelspost hebben. Dankzij hun overwinning op de Javaanse belagers zullen de Nederlanders deze post kunnen uitbouwen tot het bruggenhoofd van hun koloniale rijk in Oost-Indië. Patriottisme en kolonialisme worden door Conscience op dezelfde lijn geplaatst. Op basis van nationalistische dadendrang eigenen de Nederlanders zich het recht toe om andere volkeren te onderdrukken. Het helpt daarbij dat de Javanen alleen maar slechte eigenschappen hebben. Daardoor wordt de verovering van koloniaal gebied ook als een morele overwinning voorgesteld. In tegenstelling tot de ‘gele mensen’ wordt Congo, de negerslaaf van hopman Van den Broeck, wel op een stereotiepe manier uitgebeeld maar niet in een negatief daglicht geplaatst omdat hij de bestaande machtsverhoudingen niet aantast. In Batavia ontpopt Conscience zich tot een verdediger van het kolonialisme en tot een promotor van de koloniale plannen van Leopold I. Batavia is onleesbaar geworden. Dat heeft veel te maken met de excessief romantische inborst van Conscience, maar ook met zijn conformisme en zijn zelfgekozen missie als schrijver.     

The two hundredth anniversary of Hendrik Conscience was celebrated in a subdued manner on 3 December 2012. His works are no longer in popular demand and are only of interest when they are read as a mirror in which nineteenth century society is reflected. This certainly applies to Batavia (1858), the first Flemish colonial novel. It appeared during the reign of Leopold I, who undertook about fifty attempts to acquire a colonial possession. Batavia deals with the initial phase of the Dutch presence in the East Indies. It is a sentimental love story which is situated in the beginning of the seventeenth century in the close proximity of Jakarta, where the Dutch have a trading post. Thanks to their victory over the local Javanese they can make this fledgling settlement into the bridgehead of their colonial empire in the East Indies. Patriotism and colonialism are seen as interchangeable concepts by Conscience. The Dutch have no qualms about subjugating other peoples thereby denying them the right to nationhood. That the Javanese only have negative characteristics obviously plays into the hands of the Dutch as it allows them to portray their conquest of colonial territory as a moral victory. In contrast to the ‘yellow people’, Congo, the black slave of captain Van den Broeck, is portrayed in a stereotypical manner but not unduly negatively because his servile attitude does not challenge the existing power relationships. In Batavia Conscience shows himself to be a staunch supporter of colonialism and the promoter of the colonial plans of Leopold I. Batavia has become an unreadable novel. This is not only due to Conscience’s excessive romanticism but also to his conformism and his self-declared mission as a writer.