Een genoeglijk avontuur. De Italiaanse vertalingen van 'Enrico' Conscience (1846-1967)

Samenvatting

Deze bijdrage heeft een dubbel doel: 1) een lijst van alle Italiaanse Conscience-uitgaven opstellen; 2) nagaan welke positie Conscience innam binnen het Italiaanse polysysteem. Met dit doel wordt er een institutionele geschiedenis geschetst waarin uitgevers, reeksen, beoogd publiek en vertalers centraal staan, waar nodig met referenties naar tekstuele en vertaalelementen. De eerste vertalers, de letterkundigen Tommaso Gar (1846) en Nicola Negrelli (1854), profileerden zich als ‘cultuurbemiddelaars’. Ze toonden interesse voor de culturele achtergrond van de verhalen en probeerden tegelijkertijd Conscience in te zetten in de Italiaanse literaire debatten. Vanaf de jaren 1860 werden van Conscience vooral de historische en rurale zedentaferelen populair, onder meer bij uitgever Sonzogno. Rond 1900 werd Conscience bijna volledig toegeëigend door katholieke uitgevers. Er werd gemikt op een arbeiders- en volkspubliek met een groeiende aandacht voor vrouwen (vrouwelijke lezers, vrouwelijke vertaler). Conscience werd ingezet in de strijd om de vrouw als zedelijke bescherming van gezin en kinderen. Vanaf het interbellum groeide de aandacht voor de jeugd en soms specifiek voor ‘jongedames’, met relevante verschuivingen in paratekstuele elementen (titelwijzigingen, omslagafbeeldingen). Na WOII veranderde ook het vertalersprofiel. Een van de laatste vertalingen werd verzorgd door jeugdschrijver Giuseppe Rigotti, teken van groeiende aandacht voor esthetische kwaliteit en voor een autonoom jeugdpubliek. Er zijn 59 uitgaven van Conscience opgespoord (1846-1967), meestal vertalingen uit het Frans of het Duits. Soms werd Conscience expliciet als ‘Franse schrijver’ voorgesteld. In het Italiaanse polysysteem is er dan ook nooit sprake geweest van canonisering.

Abstract

This contribution aims at 1) providing a list of all Italian editions of Conscience’s works and 2) analysing Conscience’s position within the Italian polysystem. To this end, the article provides an institutional history with special attention for publishers, book series, targeted public and translators, where necessary with references to textual and translating features. The first translators, writers Tommaso Gar (1846) en Nicola Negrelli (1854), saw themselves as ‘mediators between cultures’. They showed interest for the stories’ cultural background while linking Conscience to the Italian literary debates. From the 1860’s onwards, Conscience’s historical-rural novels, usually containing a clear moral message, became more successful, e.g. in Sonzogno’s editions. Around 1900 Catholic publishers virtually monopolized Conscience, aiming at a broad popular public but with growing attention for women (female public, female translator). Conscience became a weapon in the struggle for the woman as a moral bastion within the family and for children’s education. In the 1930’s the focus increasingly shifted to a young public and sometimes specifically on ‘young ladies’, with significant changes in paratextual elements (titles, cover images). After WWII the translator’s profile evolved as well. One of the last translations was provided by a youth’s writer, Giuseppe Rigotti, a choice reflecting a desire for aesthetic quality and a growing perception of youth as an autonomous target. In total, 59 editions have been found (1846-1967). Most texts were translated from French or German. Conscience was sometimes explicitly presented as a ‘French writer’. We can therefore conclude that Conscience never became an influential (canonised) author within the Italian polysystem.